Η Πλατωνική Αλληγορία της Σπηλιάς

Η Πλατωνική Αλληγορία του Σπηλαίου Περιγραφή και Ανάλυση του Μύθου.

Η Σπουδαιότερη Αλληγορία όλων των Εποχών! 

Το πιο φημισμένο και πιο σημαντικό κείμενο της Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας. 

Η 'Πολιτεία' στο έβδομο βιβλίο της, περιέχει την καλύτερη αλληγορία της Φιλοσοφίας των Ιδεών του Πλάτωνα, την Αλληγορία του Σπηλαίου.

Η Πλατωνική περιγραφή του Μύθου

Η ψυχή μοιάζει με ανθρώπους που κατοικούν μέσα σε μια σπηλιά, που έχει ανοιχτή είσοδο προς το φως. 

Φαντάσου τους ανθρώπους αυτούς, εκεί μέσα, από την παιδική τους ηλικία, αλυσοδεμένους στα πόδια και στο λαιμό. 

Δεν μπορούν να σηκωθούν αλλά ούτε και το κεφάλι τους να στρέψουν δεξιά και αριστερά. Κάθονται σε σημείο που έχουν την είσοδο της σπηλιάς στα νώτα τους και είναι αναγκασμένοι να βλέπουν πάντοτε μπροστά. 

Υπόθεσε τώρα, πως πίσω τους καίει μία μεγάλη φωτιά και πως μπροστά από τη φωτιά περνάει ένας δρόμος και ένας τοίχος τον χωρίζει από τους αλυσοδεμένους. 

Η λάμψη της φωτιάς πέφτει στο βάθος της σπηλιάς ώστε να φωτίζει καλά το εσωτερικό της. 

Βάλε με το νου σου, πως αυτήν την ώρα περνάνε από το δρόμο άνθρωποι (θαυματοποιοί) κρατώντας λογής- λογής σκεύη, ανδριάντες και άλλα πολλά. 

Οι άνθρωποι αυτοί, καθώς διαβαίνουν, κρατάνε τα αντικείμενα τόσο ψηλά, ώστε αυτά να υψώνονται πάνω από τον τοίχο, που χωρίζει τους αλυσοδεμένους από το δρόμο. Οι σκιές τότε από τα αντικείμενα θα πέφτουν μέσα στο εσωτερικό της σπηλιάς. 

Οι αλυσοδεμένοι θα βλέπουν τις σκιές αυτών των αγαλμάτων, όχι όμως τις σκιές των ανθρώπων που τα κρατούν. Κι αν μάλιστα τύχει να ακούσουν κάποιο απόηχο από τις φωνές εκείνων, που περνούν πίσω από τους αλυσοδεμένους, τότε θα νομίσουν πως έρχεται από τις ίδιες τις σκιές. 

Θα πιστέψουν, πως οι σκιές μιλάνε, μιας και ποτέ δεν είδαν πραγματικούς ανθρώπους, ούτε ποτέ άκουσαν ανθρώπινη φωνή. Αν κάποιος από τους δεσμώτες ελευθερωθεί και στραφεί προς την είσοδο της σπηλιάς και προς το φως, θα πονέσει, θα υποφέρει, θα θαμπωθεί και δε θα βλέπει τίποτα. 

Θα χρειαστεί μια νέα εκπαίδευση για να μπορέσει τελικά να δει τα πραγματικά αντικείμενα. Φαντάσου πως κάποιος του λέει πως, ότι έβλεπε όλη του τη ζωή ήταν μια ψευδαίσθηση και τον αναγκάζει να βγει από τη σπηλιά για να δει τον ήλιο. 

Πρώτα, θα δει καλύτερα τις σκιές από τις αντανακλάσεις των αντικειμένων στο νερό και μετά τα πραγματικά αντικείμενα, μετά τον νυχτερινό έναστρο ουρανό έως ότου τελικά θα καταφέρει να αντικρίσει τον ίδιο τον ήλιο και θα μπορέσει να τον αντιληφθεί όπως πραγματικά είναι. 

Όταν θα θυμόταν τους συν δεσμώτες του θα ένοιωθε οίκτο γι’ αυτούς. Φαντάσου τώρα να επιστρέφει από τον ήλιο στην σπηλιά για να βρεθεί πάλι ανάμεσά τους προκειμένου να μοιραστεί μαζί τους τη γνώση που έλαβε. 

Τα μάτια του θα γέμιζαν σκοτάδι και αν προσπαθούσε να ελευθερώσει κάποιον για να τον οδηγήσει στο φως θα τον χλεύαζαν και θα τον οδηγούσαν στον θάνατο..!

Η  Ερμηνεία του Μύθου

Η παρομοίωση του σπηλαίου δημιούργησε τεράστια επίδραση από την αρχαιότητα έως σήμερα. 

Ο Μύθος θεωρείται παγκοσμίως από τα σημαντικότερα μηνύματα στην ανθρωπότητα προκειμένου να κατανοήσουμε ότι ζούμε μέσα στην ψευδαίσθηση αυτού του κόσμου, να οδηγηθούμε στην ανοδική πορεία αναζήτησης της Αλήθειας που κατά τον Πλάτωνα συμβολίζεται από τον Ήλιο (Το Αγαθό).

Το παρουσιάζει μέσω μιας επιβλητικής εικόνας της διαδρομής του ανθρώπου που προχωράει για να γνωρίσει την αλήθεια της ύπαρξής του. 

Δεν πρόκειται για μία αλήθεια αφηρημένη αλλά για μία νέα κατάσταση ζωής που ξεκινάει από την επίπονη απόσπαση των δεσμών του και τη συνεχή προσπάθεια ανόδου. 

Διακρίνονται πέντε βαθμίδες (επίπεδα) γνώσης.

Πρώτο επίπεδο.  

Οι άνθρωποι που είναι δεμένοι μέσα στη σπηλιά, με την πλάτη προς την έξοδό της, βλέπουν μπροστά τους να προβάλλονται μόνο οι σκιές των αντικειμένων που κινούνται πίσω τους, και αυτοί είναι όσοι βρίσκονται στην περιοχή της Φαντασίας. 

Οι δεσμώτες του σκοτεινού σπηλαίου, δηλαδή, συμβολίζουν τον άνθρωπο που είναι δέσμιος των φαντασιώσεων του. 

Δεν διαθέτει κριτήρια γι’ αυτό και στο πνεύμα του κυριαρχούν οι ψευδαισθήσεις. Εξ’ αιτίας της ανυπαρξίας των κριτηρίων ταυτίζει τη φαντασίωση με την πραγματικότητα. 

Δε δύναται να διακρίνει την πραγματικότητα από την ψευδο πραγματικότητα ή αλλιώς δε διαθέτει εκείνα τα κριτήρια που θα του επέτρεπαν να διακρίνει την (κανονική) πραγματικότητα από εκείνη που θα ήθελε ο ίδιος να είναι πραγματικότητα.

Δεύτερο επίπεδο. 

Αν ελευθερώνονταν από τα δεσμά τους, θα μπορούσαν να δουν τα ίδια πράγματα στη λάμψη της τεχνητής φωτιάς. 

Σ’ αυτό το στάδιο συναντάμε τη λεγόμενη ‘Πλατωνική πίστη’ που έγκειται στην πειστική γνώση των πραγμάτων. 

Αντιστοιχεί στην πνευματική κατάσταση εκείνου του ανθρώπου ο οποίος ξεπερνάει τις φαντασιώσεις του με έναν μικρό κριτικό έλεγχο των δεδομένων που διαθέτει. Αρχίζει δηλαδή να ξεχωρίζει την πραγματικότητα, διακρίνοντας τις σκιές από τα πρωτότυπα.

Τρίτο επίπεδο. 

Αν βγουν από τη σπηλιά τότε βρίσκονται μέσα στη φωτεινή μέρα και βλέπουν τα πράγματα στο φως του ήλιου. Είναι το στάδιο της Διανοίας όπου ο άνθρωπος περνάει στη γνώση των νοητών. Επιβεβαιώνει την ορθότητα της διάκρισης των σκιών και των προτύπων επειδή αναγνωρίζει πλέον με σαφήνεια την ύπαρξη των πραγμάτων κάτω από το φως του ήλιου. 

Αυτή είναι η γνώση της λογικής(της σημερινά λεγόμενης τετράγωνης λογικής), δηλαδή  της υλικής, της κοσμικής πραγματικότητας.

Τέταρτο επίπεδο. 

Ύστερα από το τρίτο στάδιο ακολουθεί με κόπο το τέταρτο το οποίο είναι η θέαση του ίδιου του φωτός που σαν σύμβολο του πιο υψηλού σημαίνει την ιδέα του Αγαθού. 

Σ’ αυτό το επίπεδο γνώσης ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται απ’ ευθείας τις πραγματικές καταστάσεις δηλαδή αρχίζει να κατέχει την πραγματική παιδεία. 

Μέσω της νοητικής του ικανότητας και της επικοινωνίας με τους άλλους που δεν είναι δέσμιοι, που είναι σαν και αυτόν, αναγνωρίζει από το αποτέλεσμα το αίτιο των πραγμάτων. Αλληγορικά αναγνωρίζει τον ήλιο στην πραγματική του θέση. 

Μόνο σε αυτό το σημείο μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον δεσμώτη ως ελεύθερο άνθρωπο, ο οποίος συγκινείται (συν+ κινείται) μαζί με τους άλλους όμοιούς του, έχει λάβει την πραγματική παιδεία, έχει αποκτήσει την ικανότητα της ελευθερίας της βούλησης, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η σταθερότητα των αποφάσεων με επίγνωση των συνεπειών των πράξεών του. 

Μέσω της ελεύθερης βούλησής του αντιμετωπίζει το δίλημμα της περαιτέρω πορείας του. Με λίγα λόγια ήρθε η ώρα των αποφάσεων γιατί πλέον αναγνωρίζει την αλήθεια από το ψεύδος. 

Οπότε ή θα προτιμήσει την κακία και θα επιστρέψει στο σπήλαιο ως θαυματοποιός, πίσω από τον τοίχο, προβάλλοντας στους δεσμώτες τα είδωλα, δηλαδή την απάτη, όπως κάνει ο σημερινός ύπουλος, υποκριτής και χειριστικός άνθρωπος ή θα επιλέξει την αρετή και θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία προς το φως. 

Θα γίνει σχεδόν αόρατος, θα αποσυρθεί στην αναζήτηση του Αγαθού, θα συναναστρέφεται με τους ελάχιστους ελεύθερους αναζητητές, θα είναι ήρεμος, αυτάρκης και απλώς παρατηρητής των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω του.

Πέμπτο επίπεδο. 

Ξαναγυρνούν οι φωτισμένοι πίσω στην σπηλιά για να επιδράσουν πάνω στους πρώην συν δεσμώτες τους, χάρη στη γνώση τους.

Αυτή η επιστροφή αποτελεί σκληρό καθήκον και αντιστοιχεί στην ηθική αναγκαιότητα, που αναγκάζει τον φιλόσοφο να περάσει από την ευτυχία του θεωρητικού βίου (vita contemplativa) στον ενεργητικό βίο (vita activa) της πολιτειακής ζωής. 

Εδώ μαθαίνουμε το πέμπτο στάδιο της γνώσης όπου είναι και η τελευταία φάση της δύσκολης ανόδου του ανθρώπου (πρώην δεσμώτη), ο έσχατος αναβαθμός, η καθαρή γνώση του Αγαθού, της Διαλεκτικής του Πλάτωνα, της φάσης του ανθρώπου που καταφέρνει επιτέλους να ζήσει το πραγματικό, το σταθερό, το αιώνιο και που επιθυμεί να παραμείνει σ’ αυτόν τον κόσμο των Ιδεών ο οποίος είναι ανεξάρτητος από θρησκείες και απαλλαγμένος από δόγματα. 

Αγαπημένοι μου συνοδοιπόροι εάν όλα αυτά ισχύουν και έχουμε την ικανότητα να τα συμπεριλάβουμε στη δική μας σημερινή πραγματικότητα μόνο ένα και μοναδικό είναι το συμπέρασμα που συνάγεται. 

Σαφέστατα η γνώση της αλήθειας δεν έρχεται ‘απ’ έξω’ αλλά βρίσκεται στην ψυχή μας, είναι εγκατεστημένη μέσα μας. 

Το μυστικό είναι να στρέψουμε την ψυχή από το σκοτάδι στο φως. 

Να στρέψουμε την ψυχή από τον κόσμο της φθοράς στο φωτεινότερο σημείο του ‘Είναι’ μας, στο φωτεινότερο σημείο της ‘Ύπαρξής’ μας!

Σκέψου… πριν μιλήσεις!

 Γιώτα Παπαδοπούλου

http://www.live-in.gr/index.php?ttl=H_Platwnikh_A